Να μην μιλας σε ξενους. ?

Υπάρχουν παιδιά που από την φύση τους είναι ντροπαλά, έχουν μια συστολή και δεν βρίσκουν κανένα ενδιαφέρον στους αγνώστους και ότι αυτοί προσφέρουν. Υπάρχουν όμως και παιδιά που γεννήθηκαν να αγαπούν το ανθρώπινο είδος, που από τότε που έγινα σχεδόν 4 και άρχισε να τους ενδιαφέρει ο έξω κόσμος κοιτούν με τεράστια μάτια όλους τους ανθρώπους σαν να θέλουν να δουν πόσοι διαφορετικοί άνθρωποι υπάρχουν και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτούς. Σαν μια live εγκυκλοπαίδεια δηλαδή. Που διψούν να γνωρίσουν ανθρώπους, που τους τρώει ρωτήσουν από τι υλικό είναι ο σκελετός από το γυαλιά του περίεργου κυρίου στο παγκάκι και που ένας ψηλός κύριος που βρέθηκε μπροστά τους είναι μια χαρά για να τους σηκώσει στο μονόζυγο στην παιδική χαρά, και άλλα τέτοια ενδιαφέροντα. Ένα τέτοιο παιδί όπως θα καταλάβατε ήδη είναι ο "μεγάλος" μου γιος. 

Είναι αυτό το παιδί που όταν αρχίσαμε να συζητάμε για το ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι και ίσως και κάποιοι που σκέφτονται και πράττουν με άσχημο τρόπο, θύμωσε λέγοντας μου "λες ψέμματα δεν υπάρχουν κακοί άνθρωποι"! Σαν να του γκρέμιζε κάποιος την κοσμοθεωρία του. Εν μέρει τον καταλαβαίνω γιατί από ότι θυμάμαι πριν φάω τα μούτρα μου είχα, και ακόμη έχω για να είμαι ειλικρινής, καλή πίστη προς όλους τους ανθρώπους. 

Το ερώτημα και η ανησυχία μας σαν γονείς του, είναι το πως θα του δώσουμε να καταλάβει, χωρίς να διαλύσουμε αυτή την φυσική αγάπη και πίστη του προς τους ανθρώπους, πως δυστυχώς υπάρχουν και οι άλλοι, αυτοί που κάνουν κακό σε παιδιά και πρέπει να προσέχει. Για μένα δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το  να "μεγαλώνω" απότομα παιδιά. Έλα όμως που τελικά είναι απαραίτητο, και στα μεγαλύτερα παιδιά δεν αρκεί το "πρέπει να σε βλέπω ή δεν παίρνεις τίποτα από ξένο" γιατί πλέον υπάρχει το "γιατί";

Φυσικά, για να μην έχουμε φρούδες ελπίδες, όταν κάτι είναι στην φύση ενός παιδιού, ακόμα και αν του πεις την στεγνή αλήθεια (με τρόπο που ταιριάζει στην ηλικία του), πάλι θα το ξεχάσει. Δεν μπορώ και δεν θέλω να τον τρομοκρατήσω μπαίνοντας στις λεπτομέρειες του άσχημου κόσμου, οπότε τι μένει...όπως πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, ο κλήρος πέφτει στους γονείς. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ένα παιδί από χώρους με κόσμο φυσικά, πάντα πρέπει να το επιβλέπουμε χωρίς να το ντροπιάζουμε. Βρήκαμε μια λύση, που ελπίζουμε να δουλέψει, όταν και αν θέλει να πλησιάσει πολύ και να πιάσει κουβέντα με κάποιο άγνωστο θα πρέπει να συνοδεύεται έστω και διακριτικά από κάποιον από εμάς, και όταν κάποιος του προσφέρει κάτι θα πρέπει πρώτα να μας ρωτήσει ότι και αν είναι αυτό. Σκεφτήκαμε πολύ σαν γονείς του, και εγώ σαν μητέρα ή αλήθεια είναι ότι έχω μια κρυφή πίστη στο ένστικτο των παιδιών να νιώθουν τους περίεργους ανθρώπους αλλά το αυθόρμητο και η ξεγνοιασιά του παιχνιδιού συνήθως επεμβαίνουν σε αυτό το ένστικτο, η εποχή δε, δεν μου αφήνει περιθώριο να το διακινδυνεύσω, όχι τουλάχιστον πριν η ηλικία του με αναγκάσει να το κάνω. 

 Να μιλά λοιπόν σε ξένους, δεν θέλουμε ανθρώπους κλεισμένους στο καβούκι τους, αγνώστους στην ίδια πολυκατοικία και αδιάφορους στην ίδια γειτονία,  είναι αν θέλετε και έναν λόγος που ανθίζουν όλοι αυτοί οι επιτήδειοι, που δρουν δίπλα μας αθόρυβα και επειδή είμστε "στην πόρτα μας και μέσα" έχουν βρει έδαφος. Οι εποχές αλλάζουν και πάλι και όσοι μεγαλώνουμε έμμεσα  και άμεσα  παιδιά καλά θα κάνουμε να θυμόμαστε πως θέλουμε ανθρώπους που αγαπούν τους άλλους ανθρώπους, που γνωρίζουν τους γύρω τους και ενδιαφέρονται για το τι συμβαίνει σε αυτόν τον πλανήτη γιατί είναι το μεγάλο τους σπίτι! Οι κλειστές πόρτες ευνοούν μύρια κακά.

Τώρα στις διακοπές λοιπόν που θα βρεθούμε κοντά σε γνωστούς αγνώστους ας επιτρέψουμε στα παιδιά να τους γνωρίσουν με ασφάλεια, μαθαίνοντας τους στην πράξη να οριοθετούν. 

Καλή ξεκούραση, καλές γνωριμίες και τα λέμε επιτέλους με καινούργιες ομάδες σε όμορφους χώρους από Σεπτέμβρη.

Ενορχηστρώνοντας ένα σχολείο!

Ο Άρης είναι η ήρεμη, σχεδόν αόρατη παρουσία του σχολείου του γιου μου. Ίσως πίσω από τις πόρτες να παίρνει φωτιά για να κάνει αυτά που φαντάζεται για το σχολείο, όταν κυκλοφορεί όμως σχεδόν πρέπει να προσπαθήσεις για να καταλάβεις ότι υπάρχει. Από εκείνον λοιπόν ζήτησα να μου πει δυο λόγια για ένα σχολείο που μετρά πολλά χρόνια παρουσίας στην ιδιωτική εκπαίδευση αλλά τα τελευταία χρόνια αναδιοργανώνεται πολύ πολύ ευχάριστα! Εν μέσω θεματικού μήνα και άλλων πολλών κατάφερε να μου δώσει μερικές απαντήσεις. Το πιο ενδιαφέρον σε όλο αυτό βρίσκω να είναι ο "αιρετικός"  όπως τον χαρακτήρισε στόχος του σχολείου να ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό γονιό. Όταν το πρώτο διάβασα (υπέρμαχος της άποψης πως οι γονείς δεν συμβαδίζουν πάντα με τα θέλω των παιδιών τους) με ξένισε, αργότερα όμως κατάλαβα κρίνοντας και από το δικό μου παιδί (ως γονιός πλέον και όχι εκπαιδευτικός) πως ο πολιτισμός της οικογένειας είναι θεμελιώδης για το παιδί και πως δεν έχει κανένα νόημα να στεκόμαστε απέναντι του. Οι αλλαγές αν έρθουν θα έρθουν όταν το παιδί νιώσει καλά στο σχολείο και αυτό έχει πολύ να κάνει με τον γονιό. Ιδού λοιπόν...

1. Ας συστηθούμε. 

Ονομάζομαι Νικολόπουλος Άρης και τα τελευταία 10 χρόνια, μαζί με την οικογένεια μου, διευθύνω -ή προτιμότερα- ενορχηστρώνω  το  Βρεφονηπιακό Σχολείο Παλατάκι στον Κορυδαλλό.

2. Το ιδανικό σχολείο θα πρέπει απαραίτητα να έχει... 

Ανοιχτές πόρτες για τους γονείς, εκτενή ενημέρωση για τα τεκταινόμενα στο χώρο του σχολείου και ορθάνοιχτους διαύλους καθημερινής επικοινωνίας με την οικογένεια. Εστιάζω κυρίως σε αυτό, γιατί κρίνω πως στη βάση μιας τέτοιας σχέσης εμπιστοσύνης σχολείου-οικογένειας διασφαλίζεται ότι ο χώρος και οι άνθρωποι του σχολείου ανταποκρίνονται διαρκώς στις προσδοκίες των γονιών, σε μια διαδικασία συνεχούς αυτοβελτίωσης, χτίζοντας έτσι σιγά-σιγά τα χαρακτηριστικά ενός "ιδανικού σχολείου", προς όφελος των παιδιών.Αν ένα σχολείο καλύπτει ταυτόχρονα τις προσδοκίες των περισσότερων γονιών, ενώ καταφέρνει να ικανοποιεί τις επιθυμίες ακόμα και των πιο απαιτητικών και ανήσυχων, χωρίς να αδικεί κανέναν, είναι πιθανό να βρίσκεται κοντά στην χρυσή τομή του "ιδανικού σχολείου".

Όλα αυτά, με δεδομένο πως κάθε γονιός επιζητά το καλύτερο για το παιδί του, σε μια εποχή που το επίπεδο της ενημέρωσης έχει ανέβει αισθητά σε σχέση με το παρελθόν, λόγω και της διαδικτυακής διάχυσης της πληροφορίας.

3. Επιρροες και κατευθύνσεις στην παιδαγωγική που εφαρμόζεις στο σχολειο. 

Από θεωρητική άποψη, εκτιμούμε ιδιαίτερα τον πραγματισμό του Dewey και την αντίληψη του περί διαμόρφωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος σε αλληλεπίδραση με το κοινωνικό περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, στις επιρροές μας συμπεριλαμβάνουμε τις αρχές και τις εξελίξεις των αγαπημένων μας καλλιτεχνικών κινημάτων, το αστικό περιβάλλον, την επικαιρότητα, την επαφή με σχολεία και οργανισμούς από το εξωτερικό, ενδεχομένως και το πολιτικά διαμορφούμενο σκηνικό (δεν αναφέρομαι σε κόμματα, αλλά σε τάσεις και επικρατούσες αντιλήψεις). Στοχεύουμε σε ευτυχισμένα, χαρούμενα παιδιά, ικανά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε πάντα κατά νου ότι το σχολείο που θα φοιτήσουν τα παιδιά μετά την αποφοίτηση τους από το νηπιαγωγείο μας, δεν βρίσκεται στην Φινλανδία, αλλά στην Αθήνα, με ότι αυτό συνεπάγεται για την ύλη του προγράμματος μας.

4. Λίγα λόγια για το τι είναι ή πως θα πρεπε να είναι το παιδί, ο δάσκαλος, ο γονιός. 

Αν πρέπει να οριστούν κάπως οι ρόλοι, νομίζω ότι το ιδανικό θα ήταν ο καθένας από τους δύο ενήλικους ρόλους να περιλαμβάνει εντός του τους άλλους δύο. Ο δάσκαλος πρέπει να έχει πάντα ζωντανό μέσα του το παιδί και χρήσιμο είναι να έχει και την εμπειρία της πατρότητας/ μητρότητας. Ο δε γονιός είναι υποχρεωμένος να είναι και παιδί και δάσκαλος - και τα δύο με σύνεση και μέτρο. Το παιδί από την άλλη, καλύτερα να μην περιχαρακωθεί σε πλαίσια και ορισμούς, όσο προλαβαίνει!

5. Πως χωράει η ελευθεριά, η αυτενέργεια, ο σεβασμός και ο αυθορμητισμος στις τάξεις σας.

Με ειλικρινή σεβασμό στην προσωπικότητα κάθε παιδιού και απαίτηση από τα παιδιά να πράττουν το ίδιο μεταξύ τους. Υπό αυτή την προϋπόθεση, από το χρόνο του ελεύθερου παιχνιδιού ως την τραπεζαρία και από το εργαστήρι καλλιτεχνικών ως την ώρα του "σκληρού πυρήνα" του εκπαιδευτικού προγράμματος (όπως η τριβή με τα Γράμματα και τους Αριθμούς), ελευθερία, αυτενέργεια και αυθορμητισμός, πραγματώνονται με φυσικό τρόπο.

6. Κεντρική αξία της παιδείας για σένα είναι...  

Ο εθισμός στην γνώση και την επιστημονική αναζήτησή αυτής. Η πολιτεία / το σχολείο / οι γονείς / όλοι μας, οφείλουμε με κάθε δυνατό τρόπο να δημιουργούμε θετικές  εμπειρίες, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της σχολικής ζωής των παιδιών, καλλιεργώντας παράλληλα την ανάγκη τους για αλήθεια.

7. Πάτα ένα κουμπί και άλλαξε αυτόματα κάτι στην εκπαίδευση μικρών παιδιών. Ποιο είναι αυτό και γιατί;  

Το τσουβάλιασμα όλων των ξεχωριστών προσωπικοτήτων κάτω από την ταμπέλα "παιδί" και ακόμα χειρότερα, ο διαχωρισμός  προτύπων συμπεριφοράς με βάση το φύλο εντός των σχολικών αιθουσών, που θέλει τα αγόρια "ατίθασα" και τα κορίτσια "ευαίσθητα". Στις περιπτώσεις αυτές δεν χρειάζεται ένα απλό κουμπί, αλλά το διάσημο κόκκινο κουμπί του Κιμ Γιονγκ Ουν.

8. Γονιός χαρούμενος, παιδί ευτυχισμένο. Συνδυάζονται σε ένα σχολείο και αν ναι πως?  

Ίσως αυτό να είναι το στοίχημα, από καταβολής των δυτικών κοινωνιών, όχι μόνο στο σχολικό πλαίσιο, αλλά και στην καθημερινότητα της οικογένειας. Το σχολείο οφείλει να παρέχει περιβάλλον ασφάλειας, αστείρευτα ερεθίσματα, άφθονες ευχάριστες εμπειρίες, να έχει τις κεραίες σε επιφυλακή για κάθε αλλαγή στην συναισθηματική ισορροπία των παιδιών και να ενημερώνει τάχιστα και επαρκώς τους γονείς. Κάπου εκεί όμως, ο ρόλος του, εκ τών πραγμάτων αρχίζει να τελειώνει και οι γονείς βάζουν τους δικούς τους παρονομαστές στην άλυτη εξίσωση της αναζήτησης της παντοτινής οικογενειακής ευτυχίας. Το σχολείο μπορεί, ίσως, να συμβάλει με διάφορους επιπλέον τρόπους - η δική μας αγαπημένη πρακτική είναι η τακτική πρόσκληση των γονιών σε δραστηριότητες που απαιτούν την συμμετοχή όλης της οικογένειας για επίτευξη κάποιου σκοπού, πάσης φύσεως (αθλητικής, καλλιτεχνικής, μαγειρικής κλπ). 

Όταν η καρδιά σταματά.

Εύχομαι να μην χρειάζονταν να μάθω για μια ακόμα φορά πόσο τσαγανό και δίψα για ζωή κουβαλούν τα παιδιά. Γιατί αν δεν χρειάζονταν να το μάθω, ο Ο. θα είχε τον μπαμπά του και όχι τις αναμνήσεις του μπαμπά του.
Τον Σ. δεν τον γνώρισα. Μοιραστήκαμε την ίδια αίθουσα σε μια από τις ομάδες μου στο Εργαστήρι, μπαμπάς που ακούει, επεξεργάζεται αλλά δεν μιλά. Την Χ., κατάλαβα ότι θα την μάθω καλά όταν με μάλωσε από την πρώτη στιγμή που δεν κράτησα την υπόσχεση μου να κρατώ τις ερωτήσεις για το τέλος, θυμωμένη όπως πάντα με τους αιώνιους εγωκεντρικούς Έλληνες γονείς. Τον γιο τους τον Ορέστη δεν τον ξέρω αλλά τον "ξέρω".
Όταν ένα βραδάκι που μασούλαγα αμέριμνη χτύπησε το τηλέφωνο, γνώρισα και τους τρεις σε μια καινούργια στροφή της ζωής τους. Ο Σ. μας είχε αφήσει, και η Χ. έπρεπε να εξηγήσει τα ανεξήγητα. Με ψυχραιμία και χωρίς ίχνος οίκτου και συναισθηματισμού της είπα ότι νόμιζα ότι θα την  βοηθήσει.Όταν έκλεισα το τηλέφωνο δεν μπορούσα να μιλήσω. Θυμάμαι όταν έκανα παιδί άρχισα να βάζω ζώνη για να είμαι πιο σίγουρη ότι θα είμαι καλά για εκείνο. Δεν μπορώ να μπω στην θέση μιας τέτοιας απώλειας ούτε καν να την σχολιάσω ως εκπαιδευτικός, αλλά θέλησα να μας πει η ίδια την εμπειρία της σαν βοήθεια για όποιον απεύχομαι να την χρειαστεί.

Σας παραθέτω λοιπόν αυτούσιο το κείμενο της και την ευχαριστώ από καρδιάς που μέσα σε όλο το χαμό είδε την δύναμη και το τσαγανό του παιδιού της σε όλο του το μεγαλείο. Άλλωστε αν δεν υπήρχε ο Ο. ο κόσμος της νομίζω θα ήταν πολύ ασχημότερος.

"Και ξημερώνει μια μέρα που ενώ περιμένεις ότι θα είναι σαν τις άλλες, με τα εύκολα και τα δύσκολά της, με το πρόγραμμα που έχεις κάπως ορίσει, γίνεται η πιο άσχημη μέρα της ζωής σου…. «Ξύπνα, πρέπει να πάμε στο νοσοκομείο». Ο άνθρωπος της ζωής σου κατάχλωμος, να μην μπορεί να φορέσει καν τα παπούτσια του, το ασθενοφόρο να μην έρχεται, το ταξί να αργεί, το παιδί να κοιμάται και εσύ να μην μπορείς να διανοηθείς τι θα ακολουθήσει. Στο νοσοκομείο λες ότι μάλλον παθαίνει έμφραγμα και οι γιατροί δεν μπορούν καν να το πιστέψουν γιατί είναι μόνο 35 χρόνων. Και ενώ όλοι προσπαθούν να σε καθησυχάσουν, 2 ώρες αργότερα σου λένε ότι δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι. Τι; Πώς γίνεται αυτό; Μου κάνετε πλάκα; Έχουμε ένα παιδάκι 2,5 ετών, λίγο να αγγίξω το πόδι του, σας παρακαλώ, όχιιιιιιι.

Και μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου συνειδητοποιώ ότι στην ζωή μου δεν υπήρχε στιγμή που δεν προσπάθησα να «φτιάξω», να την φέρω στα μέτρα μου, λίγο αργότερα στα μέτρα μας… Όμως, τον θάνατο, πώς τον αντιμετωπίζεις; Πώς τον αλλάζεις, πώς τον φέρνεις στα μέτρα σου; Είναι τόσο απλό όσο και τραγικό. Δεν τον φέρνεις. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τον δεις κατάματα, να τον αναγνωρίσεις, να τον δεχτείς και να τον αντιμετωπίσεις. Για εσένα και τους γύρω σου. Αν με ρωτήσει κάποιος τι σημαίνει το «για εσένα» ακόμα δεν μπορώ να απαντήσω. Όταν, όμως, οι γύρω είναι ένα παιδί 2,5 ετών, τότε νομίζω ότι ξέρω πολύ καλά τι έκανα, τι κάνω και τι θα κάνω. Εκτός της μητρικής ευθύνης, χρωστάω στο παιδί μου ότι είμαι όρθια. Αν δεν υπήρχε εκείνος, δεν ξέρω αν θα είχα καταφέρει να βγω από το σπίτι.

11.55πμ μου ανακοίνωσαν τον θάνατο του ανθρώπου μου, 12.15 πήρα τηλέφωνο όποιον γνώριζα να μου πει ποιον πρέπει να συμβουλευτώ. «Γεια σας, με λένε Παπαγεωργίου Χρυσούλα, έχω έναν γιο 2,5 ετών και μόλις πέθανε ο μπαμπάς του». Αυτό ήταν το μήνυμα στον τηλεφωνητή της «Μέριμνας» και μάλλον είναι η πιο δύσκολη φράση που έχω ξεστομίσει ποτέ. Δύο μέρες αργότερα τηλεφώνησα στην Ντίνα, απλώς και μόνο γιατί μου ενέπνεε εμπιστοσύνη. Κάποιους μήνες μετά βρήκα και έναν άλλον άνθρωπο, τον Δημήτρη, με τον οποίο μιλάμε κάθε 3 βδομάδες για τον Ορέστη κυρίως και σιγά σιγά για εμένα. «Την αλήθεια, αυτήν θα πείτε. Θα του εξηγήσετε την έννοια της ζωής και του θανάτου. Ο μπαμπάς δεν θα ξαναέρθει γιατί σταμάτησε η καρδιά του και όποιος δεν έχει καρδιά δεν μπορεί να περπατήσει, να γελάσει, να κλάψει, να παίξει….». Μάλλον τα πιο σκληρά λόγια είναι και τα πιο απλά. Περίμενα το παιδί να έρθει με το σχολικό 4.20. Κάθε μέρα τον έπαιρνε ο μπαμπάς του…. Πώς θα του το πω όταν θα με ρωτήσει πού είναι ο μπαμπάς. Έρχεται το σχολικό και το παιδί μου δείχνει την μεγαλύτερη ωριμότητα. Θεωρητικά δεν ξέρει τίποτα. Όμως, πέφτει στην αγκαλιά μου και με σφίγγει. Και τρέχουν δάκρυα και από των δυο τα μάτια, χωρίς να λέμε κουβέντα. Και ύστερα οι δυο μας στο σπίτι, να προσπαθούμε μαζί να καταλάβουμε τι μας έχει συμβεί. Να ακούει την μηχανή ενός GolfΚαι να νομίζει ότι μπορεί να είναι ο μπαμπάς. Να έρχεται η νέα μέρα και να περιμένει ότι τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν. Όχι μόνο εκείνος, και εγώ μαζί… Και μαζί να επαναλαμβάνουμε τις ίδιες φράσεις… «Ο μπαμπάς πέθανε. Σταμάτησε η καρδούλα του και δεν θα ξαναέρθει. Θα τον σκεφτόμαστε, θα νιώθουμε πόσο μας αγαπούσε και πόσο τον αγαπάμε, θα τον βλέπουμε στις φωτογραφίες και θα τον σκεφτόμαστε.» Και να σας πω την αλήθεια, εκείνος το πήρε απόφαση γρηγορότερα από εμένα.

Δεν θα σας κουράσω. Μου είναι άλλωστε δύσκολο να σκεφτώ τι είναι πιο χρήσιμο να σας πω και τι να παραλείψω. Ακριβώς γιατί κάθε στιγμή που περνάει μου φαίνεται εξίσου σημαντική με την προηγούμενη. Αν έχει σημασία να κρατήσετε κάτι, είναι το παρακάτω. Ποτέ να μην βρεθείτε στην θέση μου. Αν, όμως, αυτό συμβεί, τότε να έχετε ένα πράγμα στο μυαλό σας. Τα παιδιά μας είναι μικροσκοπικά, δεν είναι, όμως, άμυαλα.Μπορεί να είναι ωριμότερα από εμάς, αρκεί να τους δώσουμε την δυνατότητα να το δείξουν. Η αλήθεια, με απλές κουβέντες, είναι το καλύτερο εφόδιο. Στεναχωρηθείτε ελεύθερα και πείτε το στο παιδί σας. Θα νιώσει ότι έχει κάθε δικαίωμα να στεναχωριέται και αυτό. Κλάψτε μαζί του, θα καταλάβει ότι το να εκδηλώνουμε τα συναισθήματά μας είναι ότι πιο φυσιολογικό και λυτρωτικό. Αφήστε το να ξεσπάσει τα νεύρα του και την θλίψη του. Μήπως εμείς δεν θέλω μερικές φορές να τα σπάσουμε όλα; Κρατήστε αναμνήσεις και βοηθήστε το να έχει και εκείνο τις δικές του. Χτίστε μαζί και κρατήστε τα όμορφα και τα άσχημα. Αυτό είναι η ζωή στην ολότητά της.

Ο γιος μου είναι τώρα 4 χρονών. Αναγκάστηκε να ωριμάσει, ίσως, λίγο νωρίτερα από κάποια άλλα παιδιά. Έχει πλήρη επίγνωση τι μας έχει συμβεί και αν για κάτι είμαι περήφανη είναι για τις φράσεις και τα δάκρυα του παιδιού μου όταν αναρωτιέται γιατί μας συνέβη αυτό, όταν μιλάει για την στενοχώρια του και λίγο αργότερα συζητάει μαζί μου την τάδε ή την δείνα ανάμνηση του μπαμπά του που τον κάνει χαρούμενο. Και μάλιστα δεν το συζητά μόνο μαζί μου. Έχει την άνεση να το κουβεντιάσει με τους φίλους του στο σχολείο και μάλιστα να τους εξηγήσει τι έγινε. Έχει την δύναμη να αγκαλιαστούν όλοι μαζί και να μεταφέρουν ο ένας στον άλλον την αγάπη τους. Σε έναν κόσμο τόσο άδικο και δύσκολο, ας εμπιστευτούμε τα παιδιά μας και ας τα αφήσουμε να δουν την αλήθεια, να την νιώσουν και να την εκδηλώσουν. Νομίζω ότι κάπως έτσι θα γίνει ο κόσμος μας καλύτερος.  Χ. Π."